Deep Democracy oftewel hoe het referendum de bijl zet in de democratie

De Britten zijn nog aan het nahijgen van hun catastrofale Brexit-referendum. De Colombiaanse president wint de Nobelprijs voor de Vrede terwijl de Colombiaanse stedelingen (50,21%) tegen het vredesakkoord met de FARC stemden. De Colombiaanse plattelandbewoners (49,78%), die het meest lijden onder de strijd met de guerilla's, stemden voor. 

Onlangs ben ik in mijn nieuwe baan als raadsgriffier getrakteerd op scholing waaronder een training Deep Democracy. Overgewaaid uit de jonge Zuid-Afrikaanse democratie neemt de meerderheid de stem van de minderheid mee in zijn besluitvorming. Ik was zeer nieuwsgierig hoe dat in zijn werk ging. Het klonk als een utopie, het nemen van beslissingen waar een ieder zich achter kan scharen.

Met populistische uitspraken als 'zonder referendum negeer je het volk', lijkt de politiek tegenwoordig gehoor te geven aan de wens van het volk betrokken te zijn door referenda uit te schrijven. De vraag is of een referendum daarbij de juiste weg is. Mensen nemen op basis van emotie een belangrijke beslissing die iedereen aangaat, maar die is teruggebracht tot een 'ja' of 'nee'-besluit. Vervolgens stemt 51% voor en 49% tegen en de beslissing (lees: bijl) valt. De helft die het er niet mee eens is, heeft pech gehad. De meerderheid heeft gesproken, maar die meerderheidsmarge kan zo klein zijn dat die benaming op zijn zachtst gezegd vertekend. De helft van de bevolking wordt niet gehoord met het risico dat een bevolking recht tegenover elkaar komt te staan.

Politiek filosoof Alexis de Tocqueville (1805-1859) waarschuwde voor de tirannie van de meerderheid waardoor minderheden zich verdrukt voelen om vervolgens hun heil te zoeken in geweld. Een bekend fenomeen vandaag de dag en niet echt een wenselijke situatie in onze huidige, gepolariseerde en daardoor explosieve wereldwijde samenleving.

Deep Democracy gaat ervan uit dat alle meningen gehoord moeten worden. Daarna volgt er een stemming waar een meerderheid uit voorkomt. Voordat de meerderheid beslist, vraagt deze aan de minderheden wat zij nodig hebben om mee te gaan in het besluit van de meerderheid. Deep Democracy noemt dat de 'wijsheid' van de minderheid. Vervolgens wordt er opnieuw gestemd en onderhandeld net zolang totdat iedereen zich gehoord voelt en zich kan vinden in het besluit van de meerderheid. Dat is iets anders dan 'polderen' waarbij een minderheid wordt 'doodvergaderd' en daarom instemt.

Ik moest vooral denken aan al die politieke partijen die staan voor referenda zoals PVV, SP maar met name aan D66, ooit genaamd Democratie '66. Uitgerekend die partij omarmt het referendum en stevent af op een verdubbeling van hun TweedeKamerzetels bij de komende verkiezingen. Hoedt u voor tirannie en kies uw volksvertegenwoordigers met wijsheid. Als samenleving kun je maar beter luisteren naar wat er speelt, zodat je er wat mee kan doen in plaats van het te negeren.